Mundur i Prawo » POSTĘPOWANIE DYSCYPLINARNE WOBEC FUNKCJONARIUSZA POLICJI

Przełożony dyscyplinarny i rzecznik dyscyplinarny kształtują swoje przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie, lecz nie dowolnie, bo z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. Zarzut dowolnej a nie swobodnej oceny materiału dowodowego, jak wskazuje praktyka, jest jednym z najczęściej zarzucanych błędów popełnionych w trakcie postępowań dyscyplinarnych.

Przełożony dyscyplinarny i rzecznik dyscyplinarny rozstrzygają samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie są związani rozstrzygnięciem sądu lub innego organu. Prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny są jednak wiążące dla wyniku postępowania dyscyplinarnego.

Przełożony dyscyplinarny, jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie popełnienia przez policjanta przewinienia dyscyplinarnego wszczyna postępowanie dyscyplinarne:

z własnej inicjatywy,
na wniosek bezpośredniego przełożonego policjanta,
na polecenie wyższego przełożonego,
na żądanie sądu lub prokuratora,
wskutek złożenia sprzeciwu policjanta wobec rozmowy dyscyplinującej.

Przełożony dyscyplinarny może wszcząć postępowanie dyscyplinarne na wniosek innego zainteresowanego organu, instytucji lub pokrzywdzonego. Stroną postępowania jest obwiniony policjant, czyli osoba co do której wydano postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego. Stroną postępowania może być pokrzywdzony, czyli osoba, której dobro prawne zostało naruszone bezpośrednio przez czyn funkcjonariusza. Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego oraz orzeczenie o umorzeniu postępowania dyscyplinarnego doręcza się pokrzywdzonemu, jeżeli złożył on wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego oraz na orzeczenie o umorzeniu tego postępowania pokrzywdzony może wnieść odpowiednio zażalenie lub odwołanie, w terminie 7 dni od dnia ich doręczenia.

Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego następuje w drodze postanowienia, którego odpis niezwłocznie doręcza się obwinionemu. Samo postępowanie dyscyplinarne może zostać poprzedzone czynnościami wyjaśniającymi, poprzedzonymi wydaniem stosownego postanowienia. Z czynności wyjaśniających rzecznik dyscyplinarny sporządza sprawozdanie, w którym w szczególności przedstawia wnioski dotyczące wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, odstąpienia od wszczęcia postępowania dyscyplinarnego albo odstąpienia od wszczęcia postępowania dyscyplinarnego i przeprowadzenia rozmowy dyscyplinującej ze sprawcą przewinienia dyscyplinarnego.

Celem postępowania dyscyplinarnego jest w szczególności:

ustalenie, czy czyn, którego popełnienie zarzucono obwinionemu, został popełniony i czy obwiniony jest jego sprawcą;
wyjaśnienie przyczyn i okoliczności popełnienia czynu;;
zebranie i utrwalenie dowodów w sprawie.

Postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego zawiera:

oznaczenie przełożonego dyscyplinarnego;
datę wydania postanowienia;
stopień, imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe obwinionego;
opis przewinienia dyscyplinarnego zarzucanego obwinionemu wraz z jego kwalifikacją prawną;
uzasadnienie faktyczne zarzucanego przewinienia dyscyplinarnego;
oznaczenie rzecznika dyscyplinarnego prowadzącego postępowanie;
podpis z podaniem stopnia, imienia i nazwiska przełożonego dyscyplinarnego;
pouczenie o uprawnieniach przysługujących obwinionemu w toku postępowania dyscyplinarnego;
datę otrzymania przez przełożonego dyscyplinarnego informacji uzasadniającej podejrzenie popełnienia przez policjanta zarzucanego mu czynu.

Postępowania dyscyplinarnego nie wszczyna się, jeżeli:

czynności wyjaśniające nie potwierdziły popełnienia czynu stanowiącego przewinienie dyscyplinarne;
upłynęły terminy przedawnienia;
postępowanie dyscyplinarne w sprawie tego samego czynu i tego samego policjanta zostało prawomocnie zakończone lub, wcześniej wszczęte, toczy się.

Postępowania dyscyplinarnego nie wszczyna się po upływie 90 dni od dnia powzięcia przez przełożonego dyscyplinarnego wiadomości o popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego, jednakże przy zastrzeżeniu, że jeżeli policjant z powodu nieobecności w służbie nie ma możliwości złożenia wyjaśnień, bieg terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia stawienia się policjanta do służby. Karalność przewinienia dyscyplinarnego ustaje z upływem 2 lat od dnia jego popełnienia, przy zastrzeżeniu, że w przypadku przestępstw i wykroczeń upływ tego terminu nie nastąpi wcześniej niż terminu karalności tych przestępstw lub wykroczeń. Zawieszenie postępowania dyscyplinarnego wstrzymuje bieg tego terminu.

Przebieg postępowania dyscyplinarnego

Postępowanie dyscyplinarne przypomina procedurę procesu karnego i rządzi się podstawowymi zasadami takiego procesu, np. obwinionego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym orzeczeniem czy zasadą, że niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść obwinionego.

Postępowanie dyscyplinarne oraz czynności wyjaśniające prowadzi rzecznik dyscyplinarny. Przełożony dyscyplinarny powołuje rzeczników dyscyplinarnych na okres 4 lat spośród policjantów w służbie stałej.

Kto może zostać rzecznikiem dyscyplinarnym? Przełożony dyscyplinarny wyznacza rzecznika dyscyplinarnego w stopniu:

co najmniej młodszego aspiranta, jeżeli postępowanie ma dotyczyć policjanta posiadającego stopień w korpusie szeregowych, podoficerów lub aspirantów;
co najmniej podkomisarza, jeżeli postępowanie ma dotyczyć policjanta posiadającego stopień podkomisarza, komisarza lub nadkomisarza albo policjanta ze stopniem, o którym mowa w pkt 1;
co najmniej podinspektora, jeżeli postępowanie ma dotyczyć policjanta posiadającego stopień podinspektora lub wyższy albo policjanta ze stopniem, o którym mowa w pkt 2.

Rzecznik dyscyplinarny zbiera materiał dowodowy i podejmuje czynności niezbędne do wyjaśnienia sprawy, w szczególności przesłuchuje świadków, obwinionego i pokrzywdzonego, przeprowadza oględziny, konfrontacje, okazania oraz dokonuje odtworzenia przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów. Z czynności tych sporządza protokoły. Rzecznik dyscyplinarny może także zlecić przeprowadzenie odpowiednich badań.

W toku postępowania dyscyplinarnego obwiniony ma prawo do:

odmowy składania wyjaśnień;
zgłaszania wniosków dowodowych;
przeglądania akt postępowania dyscyplinarnego oraz sporządzania z nich notatek lub fotokopii;
ustanowienia obrońcy, którym może być policjant, adwokat albo radca prawny;
wnoszenia do przełożonego dyscyplinarnego zażaleń na postanowienia wydane w toku postępowania przez rzecznika dyscyplinarnego, w terminie 3 dni od dnia doręczenia

Co do zasady obwiniony policjant ma dostęp do akt sprawy, który należy rozumieć także poprzez prawo do dokonywania fotokopii akt i sporządzanie notatek. Rzecznik dyscyplinarny może, w drodze postanowienia, odmówić udostępnienia akt, jeżeli sprzeciwia się temu dobro postępowania dyscyplinarnego. Na postanowienie przysługuje zażalenie.

Czynności dowodowe w postępowaniu dyscyplinarnym kończy się w terminie miesiąca od dnia wszczęcia tego postępowania. Wyższy przełożony dyscyplinarny, w drodze postanowienia, może przedłużyć termin prowadzenia czynności dowodowych na czas oznaczony do 3 miesięcy. Przełożony dyscyplinarny może zawiesić postępowanie dyscyplinarne, w drodze postanowienia, z powodu zaistnienia długotrwałej przeszkody uniemożliwiającej prowadzenie postępowania. Możliwe jest również zawieszenie postępowania, co wywoła skutek procesowy wstrzymania terminów w postęposwaniu. Przełożony dyscyplinarny może zawiesić postępowanie dyscyplinarne, w drodze postanowienia, z powodu zaistnienia długotrwałej przeszkody uniemożliwiającej prowadzenie postępowania.

Policjant w toku postępowania ma prawo wnioskować o dobrowolne poddanie się karze dyscyplinarnej, jeżeli okoliczności popełnienia przewinienia dyscyplinarnego i wina obwinionego nie budzą wątpliwości. Po wszczęciu postępowania dyscyplinarnego do czasu zakończenia pierwszego przesłuchania w charakterze obwinionego obwiniony może złożyć wniosek o dobrowolne poddanie się karze dyscyplinarnej. Ponadto przełożony dyscyplinarny może wydać orzeczenie bez wszczynania postępowania dyscyplinarnego, jeżeli okoliczności popełnionego czynu i wina policjanta nie budzą wątpliwości oraz nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary dyscyplinarnej surowszej niż nagana. Takie orzeczenie wydaje się po wysłuchaniu policjanta i złożeniu przez niego wyjaśnienia na piśmie oraz wyrażeniu pisemnej zgody na poddanie się karze dyscyplinarnej bez prowadzenia postępowania dyscyplinarnego.

Obwiniony może być reprezentowany w postępowaniu przez obrońcę. Udział obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym nie wyłącza osobistego działania w nim obwinionego. W przypadku ustanowienia obrońcy należy zwrócić uwagę na potencjalne problemy wynikające z doręczenia pism w postępowaniu dyscyplinarnym. Orzeczenia, postanowienia, zawiadomienia i inne pisma, wydane w toku postępowania dyscyplinarnego, doręcza się obwinionemu oraz obrońcy, jeżeli został ustanowiony. W razie doręczenia obwinionemu i obrońcy w różnych terminach pisma, od którego przysługuje odwołanie lub zażalenie, termin do złożenia odwołania lub zażalenia liczy się od dnia doręczenia, które nastąpiło wcześniej. Może to rodzić istotne problemy dla obrońcy w sytuacji w której obwiniony odebrał pismo w innym terminie niż obrońca, gdyż wprowadza niepewność co do liczenia terminu na dokonanie poszczególnych czynności w toku postępowania. W razie doręczenia obwinionemu i obrońcy w różnych terminach pisma, od którego przysługuje odwołanie lub zażalenie, termin do złożenia odwołania lub zażalenia liczy się od dnia doręczenia, które nastąpiło wcześniej. Taka konstrukcja przepisu nakazuje ścisłe współdziałanie obwinionego z obrońcą.

Zarówno obrońca, jak i sam obwiniony, mogą korzystać z prawa inicjatywy dowodowej. Wnioski dowodowe należy składać na piśmie. Rzecznik dyscyplinarny postanawia o ich dopuszczeniu lub odmawia uwzględnienia wniosku. Na postanowienie w przedmiocie nieuwzględnienia wniosku dowodowego przysługuje zażalenie.

Od orzeczenia o ukaraniu obwinionemu przysługuje odwołanie w terminie 7 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Uznać należy, że jest to krótki termin na sporządzenie odwołania, które niekiedy może mieć całkiem obszerne rozmiary. Odwołanie składa się do przełożonego dyscyplinarnego, który wydał orzeczenie. Odwołanie składa obrońca i/lub obwioniony.

Rzecznik dyscyplinarny, po przeprowadzeniu czynności dowodowych i uznaniu, że zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy, zapoznaje obwinionego i obrońcę z aktami postępowania dyscyplinarnego (tzw. końcowe zaznajomienie z aktami sprawy).

Odmowa zapoznania się z aktami postępowania lub złożenia podpisu stwierdzającego tę okoliczność nie wstrzymuje postępowania. Obwiniony i jego obrońca mają prawo w terminie 3 dni od dnia zapoznania się z aktami postępowania dyscyplinarnego zgłosić wniosek o ich uzupełnienie.

Na podstawie zebranego w postępowaniu materiału dowodowego przełożony dyscyplinarny wydaje orzeczenie o:

uniewinnieniu, jeżeli przeprowadzone postępowanie nie potwierdziło zarzutów stawianych obwinionemu, albo
uznaniu winnym popełnienia czynu, za który obwiniony ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną, i o wymierzeniu kary dyscyplinarnej, albo
uznaniu winnym popełnienia czynu, za który obwiniony ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną, i o odstąpieniu od wymierzenia kary dyscyplinarnej, albo
umorzeniu postępowania.

Orzeczenie wraz z uzasadnieniem sporządza się na piśmie nie później niż w terminie 14 dni od dnia wydania postanowienia o zakończeniu czynności dowodowych i doręcza się niezwłocznie obwinionemu.

Przełożony dyscyplinarny co do zasady nie ma obowiązku wysłuchania obwinionego przed wydaniem orzeczenia kończącego to postępowanie. Istotną regulacją jest przepis nakazujący wezwanie policjanta do raportu w przypadku orzeczenia kary wydalenia ze służby. W przypadku zamiaru wymierzenia kary wydalenia ze służby w Policji przełożony dyscyplinarny, przed wydaniem orzeczenia dyscyplinarnego, wzywa obwinionego do raportu w celu wysłuchania go. W raporcie uczestniczy rzecznik dyscyplinarny. O terminie raportu należy zawiadomić wskazaną przez obwinionego, w terminie 3 dni od dnia doręczenia wezwania w sprawie, zakładową organizację związkową. Wyjątkami od tej zasady będą sytuacje w których policjant jest tymczasowo aresztowany, odmawia stawienia się do raportu, zaistnienia innych obiektywnych sytuacji uniemożliwiających stawienie się do raportu.

Postępowanie dyscyplinarne jest dwuinstancyjne. Od orzeczenia wydanego w pierwszej instancji obwinionemu przysługuje odwołanie w terminie 7 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Odwołanie składa się do wyższego przełożonego dyscyplinarnego za pośrednictwem przełożonego, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji, co jest regułą niemalże wszystkich postępowań administracyjnych i karnych w polskim porządku prawnym.

Przełożony dyscyplinarny, który wydał orzeczenie lub postanowienie w pierwszej instancji, w przypadku wniesienia odwołania lub zażalenia niezwłocznie przekazuje je wyższemu przełożonemu dyscyplinarnemu wraz z aktami postępowania, aktami osobowymi obwinionego oraz ze swoim stanowiskiem, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia, w którym otrzymał odwołanie lub zażalenie.

W postępowaniu odwoławczym rozpoznanie sprawy następuje na podstawie stanu faktycznego ustalonego w postępowaniu dyscyplinarnym. Co do zasady nie jest możliwe uzupełnienie materiału dowodowego; postępowanie odwoławcze ma na celu niejako formalną kontrolę prawidłowości wydania orzeczenia i jego zgodności z przepisami prawa. Jeżeli jest to potrzebne do prawidłowego wydania orzeczenia, wyższy przełożony dyscyplinarny może uzupełnić materiał dowodowy, zlecając rzecznikowi dyscyplinarnemu prowadzącemu postępowanie dyscyplinarne wykonanie czynności dowodowych, określając ich zakres.

Wyższy przełożony dyscyplinarny w terminie 7 dni od dnia wniesienia odwołania może powołać komisję do zbadania zaskarżonego orzeczenia. Komisja składa się z trzech oficerów w służbie stałej, z których dwóch wyznacza wyższy przełożony dyscyplinarny, a jednego wskazana przez obwinionego zakładowa organizacja związkowa. Z przeprowadzonych czynności komisja sporządza sprawozdanie wraz z wnioskiem dotyczącym sposobu załatwienia odwołania. Komisja przedstawia wyższemu przełożonemu dyscyplinarnemu sprawozdanie w terminie 21 dni od dnia jej powołania. Rozpatrzenie odwołania przez wyższego przełożonego dyscyplinarnego następuje w terminie 30 dni od dnia wpływu odwołania, a w przypadku powołania komisji - w terminie 14 dni od dnia otrzymania sprawozdania. W efekcie zaskarżone orzeczenie, może zostać utrzymane w mocy, uchylone w całości albo w części i w tym zakresie uniewinnić obwinionego, odstąpić od ukarania, względnie wymierzyć inną karę dyscyplinarną albo umorzyć postępowanie, albo uchylając to orzeczenie - umorzyć postępowanie dyscyplinarne pierwszej instancji, albo uchylić w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia przez przełożonego dyscyplinarnego, gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga przeprowadzenia czynności dowodowych w całości lub w znacznej części.

adwokat dr Paweł Bała